ท่ามกลางความเจริญของเมืองสมุทรปราการ ใต้ทางด่วนกาญจนาภิเษก มีชุมชนเล็กๆ ที่ใช้พื้นที่รกร้างพัฒนาเป็นศูนย์เรียนรู้ด้านการเกษตรและแหล่งรวมพลังของคนรักสุขภาพ ที่นี่คือ “บ้านสีเขียว ณ บางด้วน” วิสาหกิจชุมชนที่ไม่ได้เพียงแค่ปลูกผัก แต่ยังปลูกความสุข ความมั่นคงทางอาหาร และสร้างอาชีพให้กับคนในพื้นที่
จุดเริ่มต้นจากผักสวนครัวสู่ชุมชนนวัตกรรม
“ตอนแรกเราก็ปลูกผักกินเองกันก่อนเป็นพืชผักสวนครัว พริก มะเขือ โหระพา กะเพรา เพราะที่ดินแถบนี้ถูกทิ้งรกร้างหลังการก่อสร้างทางด่วน การรวมตัวกันปลูกผักเล็กๆ จึงเป็นทั้งวิธีใช้ประโยชน์ที่ดิน และกิจกรรมของคนในชุมชน” คุณแจ๊ส-สมคิด น่วมศิริ นายสถานีชุมชนนวัตกรรมผักเคล ต.บางด้วน และที่ปรึกษาวิสาหกิจชุมชนกลุ่มบ้านสีเขียว ณ บางด้วน เล่าย้อนถึงปี พ.ศ. 2552 ที่คนในชุมชนเริ่มรวมตัวกันทำเกษตรหลังย้ายบ้านเพราะการสร้างทางด่วน
ต่อมาได้มีโครงการจากสำนักงานเกษตรอำเภอนำแปลงผักไฮโดรโปนิกส์มาให้ทดลอง ทุกคนได้เรียนรู้วิธีการใหม่ๆ แม้ในยุคนั้นผักสลัดยังไม่เป็นที่นิยม แต่ด้วยความตั้งใจจึงค่อยๆ ขยายช่องทางจำหน่าย ทั้งในตลาดน้ำ วัด งานออกร้านของหน่วยงานรัฐ ไปจนถึงการขายเพื่อนและคนรู้จัก
จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2559 ถือเป็นหมุดหมายสำคัญ ชุมชนรวมตัวกันอย่างจริงจัง โดยการรวบรวมคนในชุมชนอย่างน้อย 7 ครัวเรือน เพื่อเดินหน้าก่อตั้งเป็นวิสาหกิจชุมชน โดยเลือกใช้ชื่อกลุ่ม “บ้านสีเขียว” ที่สะท้อนถึงความเป็นธรรมชาติและความสดชื่นของผักใบเขียว พร้อมต่อท้าย ณ บางด้วน เพื่อบอกเล่ารากเหง้าและถิ่นฐานของตน
จากแปลงเกษตร 2-3 แปลง สู่แปลงเกษตร 16 แปลงในปัจจุบัน โดยมีผลิตภัณฑ์ที่ถูกนำมาต่อยอดสร้างรายได้ให้กับกลุ่มได้แก่ ผักสลัด สลัดโรล แซนด์วิช ก่อนจะมาถึง “ผักเคล” พืชซูเปอร์ฟู้ดที่เปลี่ยนเส้นทางของกลุ่มครั้งใหญ่
ผักเคล ซูเปอร์ฟู้ด ราชินีผักใบเขียว
ปี พ.ศ. 2563 คือจุดเปลี่ยนสำคัญ เมื่อบ้านสีเขียวเริ่มปลูกผักเคล จากความสนใจในรูปทรงใบหยิกสวยงาม แม้การทดลองปลูกผักเคลแบบไฮโดรโปนิกส์ไม่ตอบโจทย์เพราะเก็บเกี่ยวได้เพียงครั้งเดียว จึงลองปรับวิธีการปลูกใหม่แบบอินทรีย์ลงดินกลับได้ผลลัพธ์ที่ดี เคลมีต้นแข็งแรง อายุยืน สามารถทยอยเก็บเกี่ยวใบได้เรื่อยๆ
ความสำเร็จนี้ถูกต่อยอดด้วยโครงการวิจัย “สมุทรปราการโมเดล” โดยมหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ ในปี พ.ศ. 2564 เพื่อยกระดับการเกษตรชุมชน และได้เลือกบ้านสีเขียว ณ บางด้วน เป็นต้นแบบการพัฒนาผักเคลสู่ตลาดโมเดิร์นเทรด เพราะเล็งเห็นว่าเคลมีคุณค่าทางอาหารสูง และเป็นที่ต้องการของผู้บริโภคสายสุขภาพ
การสนับสนุนครั้งนั้นไม่เพียงช่วยด้านเทคนิคการปลูก แต่ยังต่อยอดไปถึงมาตรฐานการผลิต เช่น การทำปุ๋ยอินทรีย์เอง การจัดการแปลงปลูกให้ได้มาตรฐาน GAP และมาตรฐานการแปรรูปอาหารปลอดภัย จนผักเคลจากชุมชนเล็กๆ แห่งนี้สามารถก้าวเข้าสู่ห้างค้าปลีกอย่างตลาดจริงใจของเซ็นทรัลได้สำเร็จ
“สิ่งที่ภูมิใจที่สุดไม่ใช่แค่การได้เห็นผักของเราวางขายในห้าง แต่คือการได้เห็นคนในชุมชนมีรายได้ มีความสุข และยังได้ส่งต่ออาหารปลอดภัยให้กับผู้บริโภค” คุณแจ๊สเล่าด้วยความภูมิใจ
จากผลผลิตสู่ผลิตภัณฑ์ การแปรรูปสร้างมูลค่า
การปลูกผักเพียงอย่างเดียวอาจยังไม่เพียงพอ บ้านสีเขียวจึงเริ่มคิดค้นการแปรรูปผักเคล เพื่อเพิ่มมูลค่าและสร้างทางเลือกใหม่ๆ ให้ผู้บริโภค เริ่มจากน้ำผักเคลสกัดเย็นที่ได้รับคำชมจากคณะกรรมการและผู้บริหารจังหวัด ต่อมาพัฒนาต่อเนื่องจนในปี 2567 ในโครงการวิจัย “ชุมชนนวัตกรรมผักเคล” นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติได้พัฒนาน้ำเคลสกัดเย็น ผ่านการพาสเจอร์ไรซ์ และขอการรับรองมาตรฐาน อย. นอกจากนี้ยังได้มีการพัฒนาผลิตภัณฑ์แปรรูปจากผักเคล ได้แก่ เคลผง เคลขนมปังกรอบ เคลทองจีบกรอบ (แป้งกล้วย) ทองม้วนเคล (แป้งกล้วย) พาสตาเคล เคลบัตเตอร์เค้ก และเคลแผ่นกรอบที่กำลังพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์จำหน่ายในไม่ช้านี้
ผลิตภัณฑ์เหล่านี้ไม่เพียงสร้างรายได้ให้กับสมาชิกชุมชน แต่ยังสร้างภาพลักษณ์ใหม่ให้กับบ้านสีเขียวในฐานะ “ชุมชนนวัตกรรมผักเคล” ที่สามารถแข่งขันได้ในตลาดสมัยใหม่
พลังเบื้องหลังความสำเร็จที่ขับเคลื่อนชุมชน
เบื้องหลังการขับเคลื่อนวิสาหกิจชุมชนกลุ่มบ้านสีเขียว ณ บางด้วน มีบุคคลและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องหลายฝ่าย เริ่มต้นจากคุณอัมพร น่วมศิริ ประธานวิสาหกิจชุมชน ผู้เปลี่ยนประสบการณ์ส่วนตัวให้กลายเป็นแรงบันดาลใจของชุมชน คุณแจ๊ส-สมคิด น่วมศิริ ที่ปรึกษาและนายสถานีชุมชนนวัตกรรมผักเคล ผู้เป็น “ผู้นำ” ที่เป็นกำลังสำคัญในการพาวิสาหกิจชุมนขับเคลื่อนพัฒนาผ่านงานวิจัยและนวัตกรรมกับนักวิจัย มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ ที่ได้รับทุนสนับสนุนจาก บพท.กระทรวงอว. ถือเป็นแกนหลัก เชื่อมโยงและประสานงานกับภาคีเครือข่าย ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในพื้นที่ โดยมีภาคีเครือข่ายที่เข้มแข็งจากสำนักงานเกษตรจังหวัดสมุทรปราการ เกษตรอำเภอเมืองสมุทราปราการ สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดสมุทราปราการ (สสจ.) กฟผ.โรงไฟฟ้าพระนครใต้ และหน่วยงานในท้องที่ที่มีส่วนร่วม ซึ่งคือพลังเบื้องหลังที่ทำให้วิสาหกิจชุมชนบางด้วนไม่เพียงแต่ “อยู่รอด” แต่ยัง “ยืนหยัด” และ “เติบโตอย่างยั่งยืน” จนกลายเป็นตัวอย่างของการพัฒนาชุมชนด้วยนวัตกรรมและความร่วมมืออย่างแท้จริง
“ที่นี่เรามีครบทั้งต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ ตั้งแต่การผสมดิน ทำปุ๋ย ไปจนถึงการแปรรูปและการตลาด” คุณแจ๊สเล่าด้วยรอยยิ้ม พร้อมเสริมว่า “ชีวิตหลังการทำเกษตรทำให้มีความสุข ได้อยู่กับธรรมชาติ มีผักดีๆ ไว้กินเอง และได้ส่งต่อความปลอดภัยให้กับผู้บริโภค”
พื้นที่แห่งการแบ่งปันและเรียนรู้
วันนี้บ้านสีเขียว ณ บางด้วน ไม่ใช่แค่แปลงผัก แต่เป็นชุมชนนวัตกรรมที่ขยายเครือข่ายไปกว่า 5 ตำบลในจังหวัดสมุทรปราการ มีสมาชิกกว่า 50 คน พวกเขากลายเป็นต้นแบบการพัฒนาชุมชนเมือง ที่สามารถสร้างทั้งสุขภาพ สิ่งแวดล้อม และรายได้ไปพร้อมกัน คุณเล็ก-สุภาพร เกษตรอำเภอเมืองสมุทรปราการ ผู้ติดตามดูแลชุมชนนี้มาตลอดย้ำว่า “สิ่งที่บ้านสีเขียวทำไม่ใช่แค่การปลูกผัก แต่เป็นการสร้างมาตรฐานและเครือข่ายที่ยั่งยืน ทุกคนเรียนรู้ไปด้วยกัน และก้าวไปสู่การเป็นต้นแบบให้กับชุมชนอื่นๆ”
ความสุขที่เติบโต สู่ตลาดผักเคลบางด้วน
บ้านสีเขียวนอกจากเป็นศูนย์เรียนรู้ชุมชนนัวตกรรมผักเคลตำบลบางด้วนแล้ว ยังริเริ่ม “ตลาดผักเคล บางด้วน” ที่จัดขึ้นทุกวันเสาร์แรกของเดือน เป็นพื้นที่รวมร้านค้า เวิร์กช็อป และกิจกรรมชุมชน ให้คนในพื้นที่และผู้มาเยือนได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ ทั้งด้านการทำเกษตร การแปรรูป และการใช้ชีวิตอย่างยั่งยืน ที่นี่ไม่ใช่เพียงแค่ตลาดซื้อขาย แต่คือศูนย์เรียนรู้ที่เป็นเวทีแห่งการแบ่งปันที่ทุกคนสามารถนำผักและผลิตภัณฑ์ของตนมาขายได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย และยังเป็นพื้นที่สร้างความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างสมาชิกด้วย
เรื่องราวของบ้านสีเขียวจึงไม่ใช่เพียงประวัติศาสตร์เล็กๆ ของบางด้วน แต่คือแรงบันดาลใจให้กับหลายชุมชนทั่วประเทศ ว่าการรวมพลังและการไม่ย่อท้อต่อปัญหา สามารถพลิกฟื้นพื้นที่เล็กๆ ให้กลายเป็นต้นแบบของการพัฒนาที่ยั่งยืนได้
“ทุกเช้าที่เราตื่นมา ได้เห็นต้นไม้ ได้หายใจอากาศดีๆ ได้กินผักที่เราปลูกเอง และส่งต่อให้คนอื่นได้กินอย่างปลอดภัย เรารู้เลยว่านี่แหละคือความสุขที่แท้จริง” คุณแจ๊ส ที่ปรึกษาและนายสถานีชุมชนนวัตกรรมผักเคล ตำบลบางด้วน กล่าวทิ้งท้าย
ติดตามข่าวสารของวิสาหกิจชุมชนกลุ่มบ้านสีเขียว ณ บางด้วน ได้ที่
Facebook : บ้านสีเขียว ณ บางด้วน
Facebook : สมุทรปราการโมเดล X ชุมชนนวัตกรรมผักเคล
